Boek is op tijd klaar voor grootste Vermeertentoonstelling ooit

ZEIST / AMSTERDAM Van 10 februari tot en met 4 juni is in het Rijksmuseum in Amsterdam de grootste Vermeertentoonstelling ooit ingericht. Maar liefst 28 van de 35 Vermeers zijn hier te zien. Zeven schilderijen zullen voor het eerst voor het Nederlands publiek te zien zijn, waaronder het pas gerestaureerde Brieflezend meisje aan het venster (Gemäldegalerie Alte Meister, Dresden) en de Dame en dienstbode (The Frick Collection, New York).

NATIONAL GEOGRAPHIC 

Aart Aarsbergen (1953) schrok toen hij deze aankondiging las. De Zeister historicus was middenin het schrijven van een boek over Johannes Vermeer, een van de beroemdste schilders uit de zeventiende eeuw. Hij heeft een tandje bijgezet. Zijn boek ‘Het raadsel Vermeer, Kroniek van een schildersleven’ ligt in de boekhandel. ,,Het is veel leuker om na lezing van het boek naar de expositie te gaan. Dan zie je namelijk veel meer,’’ vertelt de enthousiaste oud-hoofdredacteur van de Nederlandse editie van het wereldberoemde tijdschrift National Geographic.

MELKMEISJE

,,Nu de grootste expositie over Vermeer binnenkort opent, heb ik mijn werktempo opgevoerd. Ik ben harder gaan werken zonder concessies te doen aan de kwaliteit. Door de expositie en hernieuwde aandacht voor zijn werk zijn er nieuwe dingen ontdekt, bijvoorbeeld bij het Melkmeisje, mijn favoriete Vermeer. Ook die vondsten zijn in het boek gekomen.’’

JUWELIER IN ROTTERDAM

Aarsbergen was al heel jong onder de indruk van Vermeers werk. ,,Mijn stiefvader was juwelier in Rotterdam. Hij had een grote liefde voor moderne literatuur en kunstboeken. Als mijn moeder in de zaak hielp, vermaakte ik mezelf graag met zijn boeken. Een boek over Vermeer maakte diepe indruk op mij.’’ 

ARIJ BOB DE VRIES 

Hij vertelt over dat boek van kunsthistoricus Arij Bob de Vries, na de Tweede Wereldoorlog directeur van Museum Het Mauritshuis, alsof hij het zo kan openslaan. ,,Het was uitgegeven in 1939, zwart-wit in diepdruk, met kleurenplaten van sommige schilderijen erin geplakt.’’ Aarsbergen wijdde zijn scriptie op de middelbare school aan Vermeer, geïnspireerd op het kunstboek dat hem zo had verrast.

MAURITSHUIS 

,,In mijn studententijd ben ik wel eens in het Mauritshuis en het Rijksmuseum geweest, maar pas in 1996, op de grote expositie in het Mauritshuis, ben ik verpletterd door de 22 schilderijen die ik daar heb gezien. Toen ben ik alles over hem gaan volgen. Een van de eerste, grote verhalen die ik heb geschreven voor ons in 2015 geïntroduceerde  geschiedenisblad  National Geographic Historia ging over Vermeer. Ik wist toen al dat ik veel meer over Vermeer en zijn werk zou willen weten. Hij heeft een heel overzichtelijk oeuvre; zeven van zijn schilderijen zijn in Nederland te zien.’’

GESCHIEDENIS VAN NEDERLAND 

In 2021 voltooide Aarsbergen zijn vorige boek: ‘De geschiedenis van Nederland in 27 plekken’. Hij begon al snel na te denken over een nieuw project. ,,Ik wilde een toegankelijk boek maken over Vermeer. Er zijn veel catalogi over zijn werk verschenen, maar die zijn te saai voor de doorsneelezer en wetenschappelijke studies. Maar een boek over Vermeer en de wereld waarin hij leefde voor mensen die niet per se verstand van schilderkunst hebben, dat was er nog niet.’’

ONGEKEND POPULAIR 

Zijn uitgever zag er wel brood in, Vermeer is in deze tijd ongekend populair. Aarsbergen daarover: ,,Kijk bijvoorbeeld naar het ‘Meisje met de parel’. Haar kom je overal tegen, vaak volledig losgezongen van de context, maar wel duidelijk herkenbaar als Vermeer.’’

VEERTIEN KINDEREN 

Aarsbergen verdiepte zich in het leven van de Delftse kunsthandelaar die maar 43 jaar oud is geworden. ,,Over zijn leven is heel weinig bekend. Hij was calvinistisch opgevoed en getrouwd met een katholieke vrouw. Met haar kreeg hij vermoedelijk veertien kinderen. We weten niets over zijn opleiding. Hij was meesterschilder, maar bij wie hij in de leer is geweest en of hij zelf schildersgezellen had, we weten het niet. Er is geen brief of ander schrijven van hem bewaard gebleven, alleen in notarisakten wordt zijn naam een enkele maal genoemd. Tekeningen, schetsen, voorstudies of andere artistieke uitingen ontbreken. Zijn biografie bestaat voor een groot deel uit vermoedens en veronderstellingen. We moeten het doen met de circa 35 schilderijen die de tand des tijds hebben doorstaan. Dat is ook wel weer overzichtelijk: je kunt zijn hele oeuvre kennen.’’

PLAVUIZEN 

In zijn boek legt Aarsbergen conclusies van verschillende studies naast elkaar. ,,Het feit dat er weinig bewaard is gebleven over Vermeer biedt veel ruimte voor interpretatie.’’ Hij gaat in op een misverstand over het werk van de Delftse schilder. ,,De schilderijen zijn niet naar de werkelijkheid geschilderd, het is niet zoals fotografie een weergave van de werkelijkheid. Om een voorbeeld te noemen. Mensen hielden van de tafereeltjes die Vermeer schilderde, maar de gewone mensen hadden in die tijd thuis een houten vloer. Toch zie je bij Vermeer vaak grote plavuizen, die geven diepte aan zijn werk.’’

BETOVEREND 

Welke werken van Vermeer vindt Aarsbergen zelf het allermooist? ,,Ik heb twee favorieten. Het Melkmeisje en Gezicht op Delft. Zo Hollands maar ook zo betoverend, die twee. Je moet ze in het echt zien, de originelen zijn veel mooier dan welke reproductie ook.’’

Aart Aarsbergen, Het raadsel Vermeer, Kroniek van een schildersleven, 240 pagina’s, € 27,50, uitgeven door Sterck & De Vreese.

Bijschrift - Eigen foto