Erkenning voor verzetsstrijder uit Zeist

Boek over Leendert Edelman

ZEIST Zeistenaar Dick van de Kamp heeft een nieuw boek geschreven: ‘’Vriheyt en is om gheen ghelt te coop’’ - Het korte leven van verzetsstrijder Leendert Edelman 1906-1945. 

door Carolien Paasman

Net als zijn in 2018 verschenen boek over Catharinus Stomp gaat het boek over het verzet in Zeist in de Tweede Wereldoorlog. Van de Kamp noemt de redenen waarom dit boek er moest komen. ,,Ik vind dat het verzet in de Tweede Wereldoorlog meer gewaardeerd moet worden. We zijn ons er vaak niet meer van bewust hoe kostbaar en kwetsbaar vrijheid is. De tweede reden is meer persoonlijk. Ik zat in de klas bij Leendert junior, de zoon van de omgekomen verzetsstrijder die zijn vader nooit heeft gekend. Ik wilde de familie helpen om meer over hem te weten te komen. Ik hoop dat ik daarin ben geslaagd.’’

Oorlogskind Van de Kamp (1944) is opgegroeid met de verhalen uit de oorlog. Zijn vader zat in het verzet en ontving postuum de Yad Vashem-onderscheiding voor hulp aan joden. Van de Kamp senior was betrokken bij de oprichting van de Landelijke Onderduikorganisatie (LO), afdeling Zeist. ,,Mijn vader had zelf ook onderduikers in huis gehad. De weduwe van Catharinus - beter bekend als Carie - Stomp kwam op onze verjaardagen en ik speelde met hun zoon, Carie junior. De familie Edelman was gereformeerd en ging naar de Oosterkerk, net als wij. 

Hans -de laatst levende van de vijf zoons van Leendert- kwam ik later weer tegen in de kerk. Hij vindt het prachtig dat dit boek er komt; het is erkenning voor zijn vader en moeder. Vergeet niet dat het gezin de gevolgen van de oorlog het hele leven lang heeft ervaren. Moeder Edelman zette de rijwielzaak voort, naast de zorg voor het gezin. 

Ze heeft volgens haar kinderen nooit over de oorlog gesproken. Ze kon er niet over praten. De jonge Leendert mocht op de jaarlijkse dodenherdenking de krans leggen, namens het Zeister verzet.’’

Het schrijven van het tweede boek was een stuk lastiger dan het eerste, merkte de gepensioneerde vakbondsman. ,,De Duitsers hadden een rechtszaak tegen de later vermoorde Carie Stomp gehouden en die was goed gedocumenteerd. Edelman is nooit voor de rechter gebracht en dus was het veel lastiger om informatie over hem te vinden.’’

Van de Kamp heeft de nodige ervaring als redacteur van het blad Seijst, het kwartaalblad van het Zeister Historisch Genootschap en als schrijver voor Het Geheugen van Zeist en dat kwam goed van pas.

Plan is om daar op het trottoir een ‘struikelsteen’ te plaatsen

Het levensverhaal van Leendert begint in 1906 in Bodegraven. Hij is de tweede zoon in een gereformeerd gezin van zeventien kinderen, een middenstandsgezin. De vader heeft een rijwielhandel met eigen fietsenfabriek. In 1926 gaat Leendert in militaire dienst. Als hij 22 jaar is, begint hij een rijwielhandel aan de Slotlaan 76. In 1931 trouwt hij met Ada Karssen. In 1933 verhuist de zaak naar een ruimer pand aan de overkant. ,,Daar is nu een sushi-restaurant gevestigd. Het plan is om daar op het trottoir een ‘struikelsteen’ te plaatsen, ter nagedachtenis aan de verzetsheld.’’

ONDERGRONDSE KRANT

In de meidagen van 1940 vecht onderofficier Leendert Edelman bij de Grebbelinie. Na de capitulatie van Nederland raakt hij betrokken bij de productie van een ondergrondse krant. Zijn fietsenzaak is voor de LO het knooppunt van drie provincies: Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. De koeriersters komen met hun berichten en met koffers met gestolen distributiebonnen naar de winkel aan de Slotlaan. 

Een koerierster die verdacht werd van het stelen van bonnen heeft Leendert en veertien anderen uiteindelijk verraden. Leendert en de contactman van de LO in Culemborg hebben dat niet overleefd. Op 31 juli 1944 werd Leendert thuis opgepakt door de Sicherheitsdienst. Hij zou nooit meer terugkomen. 

Via Kamp Amersfoort, het huis van bewaring in Arnhem en concentratiekamp Vught kwam de opgepakte Zeistenaar terecht in Sachsenhausen. Hij moest onder erbarmelijke omstandigheden werken in een vliegtuigfabriek en werd vervolgens naar Neuengamme gebracht, een groot concentratiekamp bij Hamburg. De geallieerden wonnen terrein, de Duitsers bouwden een nieuw kamp, Wöbbelin. In de tien weken dat dat kamp heeft bestaan, stierven er meer dan duizend mensen aan de gevolgen van ondervoeding, ziekten en mishandeling. 

De Amerikanen bevrijdden het kamp in de middag van 2 mei 1945. Leendert Edelman heeft het nog meegemaakt. Ze brachten het doodzieke kampslachtoffer naar een hospitaal in Ludwigslust. Daar is hij op 4 mei 1945 overleden.

De verraadster van Edelman is door de rechter veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf.

Het boek is te koop bij het Zeister Historisch Genootschap, op dinsdagochtend van 10.00 tot 12.00 uur in het gemeentehuis.