Gedenksteentjes in Zeist markeren decor van gruweldaden en verzetshelden

ZEIST ,,Het voelt als eerbetoon aan de ooms en tantes die we niet hebben gehad.’’ De zussen Anne en Caro Buiskool zijn aanwezig bij de onthulling van het gedenksteentje voor de woning van hun in de oorlog vermoorde familieleden. Dat gebeurt op initiatief van Het Geheugen van Zeist en het 4 en 5 mei Comité.

door Carolien Paasman

Anne en Caro Buiskool zijn de dochters van het gezin Buiskool-Levi. Dat gezin verhuisde na de oorlog, in 1949, met poppenfabriek Anjo naar Zeist. De zaken gingen zo goed dat het onderkomen in Halfweg te klein werd en het woonhuis met de fabriek van de vermoorde familie in Zeist stonden al jaren leeg. Het was logisch dat het gezin zich vestigde in de villa aan de Waterigeweg 31, de poppenfabriek kwam in het gebouw van Les Cailloux aan de Koelaan. 

JOODSE FAMILIE De vooraanstaande Joodse familie Bannet had daar een fabriek gehad waar broedmachines werden geproduceerd. Vader en moeder Bannet en hun vier kinderen Joop, John, Rosette en Nettie, waren in Auschwitz vermoord. 

,,We begrijpen steeds beter hoe moeilijk het voor onze moeder moet zijn geweest om in dat huis aan de Waterigeweg te wonen,’’ zeggen de zussen. Hun moeder overleed afgelopen juli, zij was op de hoogte van het feit dat het gedenksteentje voor haar tante en oom er zou komen. 

Voor de officiële onthulling van de steentjes was er een bijeenkomst in het gebouw van Les Cailloux, bekend terrein voor de zussen Buiskool: een van hen is in de aangrenzende woning geboren. Voor de aanwezigen wordt een film vertoond uit 1935 waarin de familie Bannet te zien is. Mooie beelden van een ontspannen uitje in zwembad Mooi Zeist, waterpret in het pierenbadje met zandstrand. Thuis achter de villa aan de Waterigeweg geeft moeder de kippen eten met een van de kinderen. Een kleintje speelt in een box die de zusjes Buiskool nog wel kennen.

De film komt uit het archief van het Zeister Historisch Genootschap, de zussen hoorden recent van het bestaan van de film. 

VERZETSHELDIN JOKE FOLMER ,,Dat is Rosette, de hartsvriendin van Joke Folmer. Rosette en Joke zaten bij elkaar in de klas op het Christelijk Lyceum. Toen Rosette als Jodin niet meer naar school mocht, bracht Joke het huiswerk op verzoek van een leraar bij haar thuis. Die vriendschap was de reden dat Folmer in het verzet terecht kwam en zo het leven redde van meer dan driehonderd vliegeniers en andere vliegtuigbemanningsleden ,’’ meldt Van de Kamp van het Zeister Historisch Genootschap (ZHG). 

Caro en Anne herkennen veel familieleden. ,,Indrukwekkend; de meeste mensen in de film zijn in de oorlog omgekomen.’’

Dick van de Kamp van het ZHG, voorzitter Martin Slootweg van het 4 en 5 mei comité en wethouder Marcel Fluitman gaan in op de historie en benadrukken het belang van herdenken, zeker nu er nog geen tweeduizend kilometer verderop een oorlog woedt. Daarna gaat het hele gezelschap lopend langs de huizen in de wijk Griffensteijn waar in de Tweede Wereldoorlog verzetshelden, onderduikers en verraders woonden. In de groep bevinden zich meer nabestaanden, zoals een zoon van Leny Velleman, een kleinzoon van Ko de Vrij. Voor de villa aan de Waterigeweg 31 stopt de groep, voor de onthulling van het eerste gedenksteentje bij het huis waar de familie van Anne en Caro woonde. 

VERMOORD IN AUSCHWITZ Het gezin Bannet kreeg in 1942 een oproep om zich te melden in Amsterdam. De familie besloot hieraan geen gehoor te geven en te vluchten naar Zweden. De vluchtpoging liep niet goed af. Op het station in Groningen werd het hele gezin gearresteerd en via kamp Westerbork overgebracht naar Auschwitz waar het gezin werd vermoord.

VERSTOPT IN DE DAKGOOT Voor de woningen aan de Frank van Borselenlaan 2, 4 en 8 worden ook steentjes onthuld. Op nummer 2 gaf het echtpaar Den Hoed onderdak aan het Joodse echtpaar Vischschraper. Hun twee dochtertjes waren elders ondergebracht. Op 18 augustus 1944 werd er door verraad een inval gedaan in de woningen Frank van Borselenlaan 2 en 4. Mevrouw Vischschraper wist te ontkomen door zich in de dakgoot te verstoppen. Zij en haar twee dochtertjes overleefden de oorlog. Meneer Vischschraper bezweek eind 1944 in kamp Hailfingen.

ZEVEN ONDERDUIKERS Ko Vrij woonde met haar dochter en zoon sinds 1940 op nummer 4. Tijdens de oorlog gaf zij onderdak aan het gezin Posener, het gezin Komkommer, Schoontje Soesman en Leny Velleman. Op dezelfde dag als op nummer 2 werd hier een inval gedaan. Van de zeven mensen, die op dit adres onderdoken, overleefden drie de oorlog. De anderen werden in concentratiekamp Mauthausen en Auschwitz vermoord.

Kenners van de plaatselijke geschiedenis vertellen dat er een doorgang was op de zolder, tussen de nummers 2 en 4 en dat de onderduikers films keken en cabaretavondjes organiseerden.  

Op de Frank van Borselenlaan krijgt een nabestaande het te kwaad. Hij legt een paar kiezelstenen op het net onthulde gedenksteentje. Een oud Joods gebruik om de doden te gedenken.

REPRESAILLEMAATREGEL Verzekeringsagent Joop Meijer woonde met zijn vrouw en zoontje aan de Frank van Borselenlaan 8. Joop was actief in het verzet. Hij verzamelde onder meer militaire inlichtingen, transporteerde wapens, bood hulp aan onderduikers en vliegtuigbemanningen. 

In februari 1945 werd hij verraden en gearresteerd. Hij werd overgebracht naar de strafgevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. Joop werd zonder proces als represaille op 16 april 1945 op Fort de Bilt gefusilleerd. ,,Met dit steentje ben ik heel blij. Zeist heeft al een Johan C. Meijerlaan - genoemd naar een andere verzetsheld - en de gemeente Zeist vond het verwarrend als er daarnaast ook een Joop Meijerlaan zou zijn. Die kwam er dus niet, maar nu heeft Joop Meijer wel een gedenksteen,’’ meldt Van de Kamp van het ZHG.

GEHEUGEN VAN ZEIST Deze gedenksteentjes worden onthuld in een serie stenen die herinneren aan verzetsstrijders, Holocaustslachtoffers, onderduikers en plekken en gebeurtenissen die in de Tweede Wereldoorlog in Zeist, Austerlitz, Den Dolder, Huis ter Heide en Bosch en Duin hebben plaatsgevonden. Zo ontstaat een blijvende route die de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in stand houdt. Het project is een initiatief van het Geheugen van Zeist en het 4 en 5 mei Comité in Zeist. Het project wordt door vrijwilligers uitgevoerd.

De verhalen achter de gebeurtenissen of bijzondere plekken zijn te vinden op geheugenvanzeist.nl