‘Rode spoorman’ Arnold van Herk is honderd

HUIS TER HEIDE ,,Mag ik je jas aannemen.’’ Arnold van Herk verwelkomt zijn bezoeker met een onverwacht stevige handdruk. Hij loopt met een stok en is wat sneller vermoeid, maar het is moeilijk voor te stellen dat Van Herk op 23 januari zijn honderdste verjaardag viert. Lachend: ,,Dat vind ik zelf nou ook.’’

,,Ik heb in mijn hele leven precies één nacht in een ziekenhuis doorgebracht toen ik mijn pacemaker kreeg. Dat ik honderd word, heb ik te danken aan de cardioloog. De sinusknoop werkte niet goed meer. De pompkracht kan dan zodanig teruglopen in de nacht dat het hart ermee stopt en dat probleem is opgelost met de pacemaker.’’

TRANSVAALWIJK IN DEN HAAG Arnold van Herk is geboren en getogen in de Transvaalwijk in Den Haag, als oudste van vijf kinderen. ,,Mijn vader was stukadoor en overtuigd lid van de SDAP. Hij had het besef dat zijn kinderen het beter moesten hebben dan hij en stuurde me naar de HBS, heel bijzonder in die tijd. De familie vond het maar opschepperij dat die jongen van Nol moest doorleren.’’ 

CRISISJAREN De crisis in de jaren ‘30 van de vorige eeuw maakte Van Herk heel bewust mee. ,,Ik was een weetgierige jongen. Als jochie las ik de Notenkraker, het satirische weekblad van de rode beweging dat was geïllustreerd met prachtige tekeningen. Mijn vader heeft als vrijwilliger gewerkt bij het instituut voor arbeidersontwikkeling, ik ben opgevoed in een echt rood gezin.’’ Een korte stilte. ,,Later bij het spoor had ik onder collega’s de bijnaam ‘rode hond’. Aan mijn verbondenheid met de PvdA is een eind gekomen toen Kok de ideologische veren wegplukte en zijn partij de spoorwegen kapot maakte.’’

Van Herk ging na de HBS naar de spoorwegschool. In 1941 begon hij bij de NS. ,,Dat ging goed tot 1943. Toen wilde de moffen tien procent van het spoorwegpersoneel naar Duitsland hebben.’’ De Arbeitseinsatz bracht de jonge spoorbeambte naar Duitsland waar hij tewerkgesteld werd en veel meemaakte. Vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog wist Van Herk te vluchten. Na dagen lopen kwam hij in Den Haag aan. In het ouderlijk huis woonde hij tot de bevrijding als onderduiker. Dat de NS miljoenen heeft uitgekeerd aan Holocaust-overlevenden en nabestaanden vindt hij zeer onterecht. ,,Voor mensen die de oorlog hebben meegemaakt is dat onbegrijpelijk. Je moest wel doen wat die moffen je opdroegen. Als persoon had je geen keuze en als bedrijf ook niet. Nee, voor mij had die schadevergoeding niet gehoeven.’’

NEDERLANDSE SPOORWEGEN Na de oorlog kwam Van Herk weer bij de Nederlandse Spoorwegen. ,,Ik ben bij het spoor gebleven tot ik zestig was. Ik had een bijzonder baantje, als handelsagent moest ik zoeken naar klanten voor het goederenvervoer.’’ In die functie heeft Van Herk heel veel gereisd. Ook woonde hij enkele jaren met zijn gezin in Zwitserland. ,,Mijn standplaats daar was Bazel. Onze zoon -het oudste kind- is in Zwitserland geboren. De oudste dochter in Alkmaar en de jongste in Utrecht, waar we niet meer vandaan zijn gekomen.’’ De laatste jaren bij de NS werkte Van Herk op het hoofdgebouw in Utrecht en woonde hij met zijn echtgenote in die stad. ,,Ik ging met pensioen als chef commerciële zaken in internationaal goederenvervoer. De NS was een fantastische werkgever in alle opzichten en dat komt mede dankzij de vakbond waar iedereen lid van was, in die tijd. Ik heb verschrikkelijk veel moeten reizen door Europa. De talenkennis van de HBS kwam me goed van pas in contacten met buitenlandse collega’s. Ik sprak vloeiend Frans en Duits en heb heel wat vergaderingen moeten leiden in die talen en veel bijzondere mensen ontmoet.’’

NIEUWE INFORMATRICE De mooiste ontmoeting bij het spoor was in Leeuwarden, daar vond hij zijn latere vrouw. ,,Als handelsagent was ik daar in het begin van mijn carrière enige tijd gestationeerd. Ik was ook chef van het inlichtingenkantoor daar. Daar kwam een nieuwe informatrice, ik was haar baas.’’ Lachend: ,,Later is die zin vaak voorbij gekomen: ik wás haar baas. Ze is acht jaar geleden overleden. We hebben een schitterend en harmonieus huwelijk gehad, al zeg ik het zelf.

ONTSNAPPINGSROUTE Mijn vrouw kwam uit een orthodox gereformeerd gezin en ik was heiden. Dat gaf de nodige wrijving bij haar thuis. Mijn vrouw is daarin heel sterk geweest, maar toen de mogelijkheid zich voordeed om naar Bazel te verhuizen, hebben we die ontsnappingsroute dankbaar aanvaard. Op 23 juni 1952 zijn we getrouwd en op 1 juli van dat jaar vestigden we ons in Bazel. Mijn vrouw hield vast aan haar geloof, we hebben elkaar de lange teugel gegeven. De kinderen zijn gedoopt en naar een christelijke school gegaan. Ik had een heel actieve vrouw, ze zat bijvoorbeeld in het schoolbestuur, maar langzamerhand raakte ze los van haar geloof.’’ Hij wijst naar dagblad Trouw op tafel. ,,Dankzij haar lees ik bijvoorbeeld nog steeds Trouw, een steengoeie krant.’’ Na tien jaar wonen en werken in Zwitserland vestigde het gezin zich weer in Nederland. 

BEKENDE NEDERLANDER ,,De kinderen zijn allemaal goed terechtgekomen. Mijn zoon is zelfs een bekende Nederlander. Sander is gitarist van Het Goede Doel.’’ Na zijn pensioen heeft Van Herk veel gereisd en veel vrijwilligerswerk gedaan in allerlei besturen. Na het overlijden van zijn echtgenote woonde hij nog enkele jaren alleen. ,,Toen dacht ik: het is tijd om uit te kijken naar iets anders. Dat werd De Keizershof in Utrecht. Daar heb ik twee jaar zeer tot mijn genoegen gewoond. De eindfase, dacht ik, het laatste station, op zeven hoog met aangenaam uitzicht. De Keizershof was echter een commerciële onderneming. Anders dan ik verwachtte kon ik daar niet blijven en moest is op zoek naar een andere plek. Overal zijn wachttijden, uiteindelijk kon ik hier terecht. Mijn appartement is kleiner, weer minder plaats voor mijn boeken. Ik ben een stadsmens en dit ligt in de middle of nowhere, geen amusement in de buurt, hier is niets te doen.’’

CRYPTOGRAMMENMANIAK ,,Positief zijn is een houding die ik me aangemeten heb omdat ik niet bij machte ben om de situatie te veranderen. Inmiddels heb ik me ermee verzoend. Ik ben een cryptogrammenmaniak, schaak met de computer en heb een aangepaste leesbril met verlichting zodat ik ondanks slechter wordend zicht nog dagelijks lezen kan. Ik heb ook een e-reader. Als ik niet meer kan lezen, hoef ik niet meer te leven. Het leven is hier niet slecht en ze hebben hier een uitstekende kok. Het eten is geweldig.’’ 

LATIJN EN MUZIEK Honderd jaar; is er dan nog wat te wensen over? ,,Alle dingen die ik graag had willen doen heb ik gedaan. Nou ja, ik had nog graag een bezoek gebracht aan de Baltische Staten, een uitstapje naar Praag. En Latijn willen leren of muziek. Maar honderd is oud, vergis je niet. Dan kun je niet veel meer, ik ben heel gauw moe. Ik heb me altijd verzet tegen ‘s middags slapen, al deed mijn vrouw dat wel. Maar soms sukkel ik overdag toch even in slaap. Ik ga altijd tussen elf en twaalf uur ‘s avonds naar bed, maar sta tegenwoordig wel laat op. Om negen uur kom ik eruit. Die vermoeidheid frustreert veel. Ik erger me er niet aan, maar aanvaard het als een gegeven. Nieuwe dingen aanpakken haal ik maar niet meer in mijn hoofd. Het is ook best uitzonderlijk om honderd jaar te zijn. Ik heb het opgezocht op Google. In Nederland zijn driehonderdvijftig mannen honderd jaar en ouder en hebben achttienhonderdvijftig vrouwen die leeftijd bereikt’’, meldt de bijna-honderdjarige die dagelijks achter de computer zit. 

MOOIE HERINNERINGEN Terugdenken aan mooie dingen ervaart Van Herk ook als een prettige bezigheid. ,,Ik slaap moeilijk in en dan ga ik in gedachten terug naar wat ik op de wereld gezien heb. Mijn vrouw en ik hebben reizen gemaakt naar de VS, Indonesië, het Russische Irkoetsk. Met de kinderen hebben we heel veel per spoor door Europa gereisd, dat zijn ervaren reizigers.’’ En dat doet hij liever dan vooruitkijken; daar wordt hij pessimistisch van. ,,Ik zie het helemaal fout gaan.  De overbevolking en het leeghalen van de aarde wordt de mensheid funest als we geen manieren vinden om de ellende tegen te gaan.’’ 

HOOPVOL Hij put hoop uit positieve ontwikkelingen. ,,Nu gasverbruik moeilijk wordt, is waterstof als energiebron uitgevonden. Ik hoop dat mijn sombere kijk bij oude mensen hoort en jonge mensen nieuwe wegen vinden.’’ Hij vervolgt: ,,Ik hoef nog lang niet dood. Ik heb een goede verhouding met de kinderen en kleinkinderen en daar geniet ik van. Ik zie ook mensen die niemand meer hebben en dat is vreselijk, hoor. Mijn kinderen hebben alledrie twee kinderen. Mijn dochters zijn beide grootmoeder, mijn twee achterkleinkinderen zijn bijna even oud. Ik vind het heerlijk om bij ze te zijn op hun oppasdagen. Het is zo’n bijzondere belevenis als je die ontwikkeling weer ziet van lopen, praten en tanden krijgen.’’ Is dat niet veel te druk? ,,Ach nee, ze lopen nog maar net. Ik zie het aan en vind het prachtig. Daar geniet ik van.’’